1 Gemeenschappelijke regelingen
1 Gemeenschappelijke regelingen
NRK
NRK
Naam verbonden partij
De Noordelijke rekenkamer
Rechtsvorm
Gemeenschappelijke regeling
Doel
Onafhankelijk beleidsonderzoek
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
33,33%
Bestuurlijk belang
Adviesraad
Invloed uitoefenen
Via de Adviesraad het doen van suggesties ten behoeve van het onderzoeksprogramma. Ook adviseren de leden van de Raad van Advies over de begroting en de wijze van publiceren van rapporten en het doen van suggesties ten behoeve van het onderzoeksprogramma.
Risicoprofiel
Risico's
Onderbezetting, waardoor niet alle geplande onderzoeken kunnen worden uitgevoerd. Eventueel aansprakelijkheid n.a.v onderzoeken.
De NRK volgt de provinciale CAO. Dit betekent dat de afspraken in de nieuwe CAO per 2019 financieel vertaald moeten worden.Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
113.597
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Vreemd vermogen op 31-12
165.735
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Resultaat (voor bestemming)
73.660
nog niet bekend
nog niet bekend
nog niet bekend
Bijdrage provincie
266.783
nog niet bekend
275.667
281.999
Opbrengsten dienstverlening
6.038
nog niet bekend
8.545
8.545
1 Gemeenschappelijke regelingen
OV-bureau
OV-bureau
Naam verbonden partij
Openbaar vervoersbureau Groningen Drenthe
Rechtsvorm
Gemeenschappelijke regeling
Doel
Zorgen voor en bevorderen van openbaar vervoer
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
35,00%
Bestuurlijk belang
Lid Algemeen en Dagelijks Bestuur
Invloed uitoefenen
Via zeggenschap in het AB en DB en door PS via de mogelijkheid voor een zienswijze op de ontwerpbegroting.
Risicoprofiel
Risico's
1. Het voorzien in een goed OV netwerk waarbij kwetsbare groepen doorgaans de reguliere gebruikers, is aan te merken als een publieke taak met een hoog maatschappelijk belang. In 2017 werd 51,1 % van de kosten OV opgebracht door de reizigers. Het streven is erop gericht om in 2019 een percentage van 52% te bereiken. De overige kosten worden gefinancierd door de drie deelnemers van het OV-Bureau. De provincie Drenthe neemt hiervan 35% voor haar rekening. Dit komt neer op een jaarlijkse bijdrage van circa € 22 miljoen.
2. In 2017 en 2018 heeft het OV-Bureau onrechtmatige uitgaven gedaan aan de GR Publiek Vervoer. Deze uitgave was niet rechtmatig omdat het OV-Bureau formeel niet deelneemt aan de GR Publiek Vervoer.
3.Voor inschatten van lasten en baten voor de meerjarige begroting OV-Bureau wordt uitgegaan van handmatige berekeningen in ExcelmodelBedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
nog niet bekend
17.837.000
14.570.000
15.315.000
Vreemd vermogen op 31-12
1.148.000
1.202.000
1.155.000
1.155.000
Resultaat (voor bestemming)
2.334.030
367.000
1.444.000
-867.000
Bijdrage provincie
22.394.910
nog niet bekend
22.578.635
21.956.460
Opbrengsten dienstverlening
14.316
14.316
14.136
14.136
1 Gemeenschappelijke regelingen
Prolander
Prolander
Naam verbonden partij
Gemeenschappelijke regeling Prolander
Rechtsvorm
Gemeenschappelijke regeling
Doel
Het omzetten van provinciaal natuurbeleid tot concrete resultaten in het gebied.
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
68,00%
Bestuurlijk belang
Voorzitter Bestuur
Invloed uitoefenen
Via het bestuur en middels de sturing in de opdrachtverlening.
Provinciale Staten hebben de mogelijkheid tot het geven van een zienswijze op de begroting.Risicoprofiel
Risico's
1.Eén van de belangrijkste risico’s voor Prolander is het risico op het vlak van informatiebeheer en informatiebeveiliging. Dit blijkt uit het door Prolander opgestelde medio oktober 2018 informatieplant. Dit beeld is ook bevestigd door de accountant. In de begroting 2019 is nog geen rekening gehouden met deze additionele ICT-investeringen. Voor de jaren 2019 en verder en zijn de bijbehorende kapitaallasten op nihil gesteld. Uitvoering van het informatieplan zal leiden tot extra jaarlijkse lasten vanaf 2020, waarvoor een aanpassing van de exploitatiebijdrage van Prolander noodzakelijk zal zijn.
2.Prolander volgt de provinciale CAO hetgeen betekent dat de gevolgen van de nieuwe CAO per 2019 financieel doorvertaald moeten worden.
3.De GR Prolander heeft alleen betrekking op de bedrijfsvoering van de organisatie. Tegen- en meevallers bij de realisatie van het natuurnetwerk zelf vallen buiten de GR. Laatstgenoemde loopt via de jaarlijkse Prestatieovereenkomst met Prolander (PPO) en komen via deze weg voor rekening van de provincie Drenthe als opdrachtgever.Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
1.269.725
891.801
959.404
866.904
Vreemd vermogen op 31-12
7.025.565
6.249.479
6.558.917
6.702.372
Resultaat (voor bestemming)
516.200
323.897
71.333
92.550
Bijdrage provincie
5.654.676
5.594.107
5.594.107
6.107.638
Opbrengsten dienstverlening
985.952
985.982
985.952
985.982
1 Gemeenschappelijke regelingen
RGA
RGA
Naam verbonden partij
Regiovisie Groningen-Assen
Rechtsvorm
Gemeenschappelijke regeling zonder meer
Doel
Afstemming woningbouw en bedrijventerreinen voor plangebied
Realisatie pakket bereikbaarheidsmaatregelen
Behoud en versterking (landschappelijke) kwaliteitEigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
12,50%
Bestuurlijk belang
Lid stuurgroep
Invloed uitoefenen
GS via stuurgroep. PS middels zienswijze op begrotingen en jaarstukken
Risicoprofiel
Risico's
In de Stuurgroep van 13 juni 2014 is geconstateerd dat het Financieel Kader 2015-2020 een tekort vertoonde van € 1,1 miljoen
Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
12.019.229
9.537.367
nog niet bekend
nog niet bekend
Vreemd vermogen op 31-12
4.102.987
3.106.122
nog niet bekend
nog niet bekend
Resultaat (voor bestemming)
323.050
-2.470.000
nog niet bekend
nog niet bekend
Bijdrage provincie
831.250
921.732
921.732
921.732
Opbrengsten dienstverlening
nog niet bekend
nog niet bekend
nog niet bekend
nog niet bekend
1 Gemeenschappelijke regelingen
RUD Drenthe
RUD Drenthe
Naam verbonden partij
Regionale Uitvoeringsdienst Drenthe
Rechtsvorm
Gemeenschappelijke regeling
Doel
Uitvoering WABO, WBB en overige uitvoeringstaken op het gebied van milieu
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
22,80%
Bestuurlijk belang
Lid Algemeen en Dagelijks Bestuur
Invloed uitoefenen
Door de vertegenwoordiging in het Dagelijks- en Algemeen bestuur. Daarnaast maakt de provinciesecretaris deel uit van de Raad van Opdrachtgevers.
Risicoprofiel
Risico's
1.De werkzaamheden van de RUD zijn wettelijke taken met een hoog maatschappelijk belang. Als deze werkzaamheden niet/onvoldoende worden uitgevoerd lopen burgers en bedrijven milieurisico’s. In 2017 is geconstateerd dat de RUD Drenthe onvoldoende in control is. Dit gaat ten koste van de productiviteit waardoor het jaarlijks uitvoeringsprogramma niet voor 100% kan worden gerealiseerd. In 2018 lag het realisatiepercentage op 74%.
2.Per jaar wordt er rond € 3,4 miljoen aan opdrachten uitgezet bij de RUD. In de GR is vastgelegd dat de deelnemers financieel aansprakelijk zijn als de RUD haar verplichtingen niet nakomt. Deze aansprakelijkheid is voor de provincie Drenthe gelijk aan de verdeelsleutel namelijk 23,6%. De stemverhouding staat hier los van en is vastgelegd in de GR: ‘one man one vote’. De disbalans tussen de financiële aansprakelijkheid en de stemverhoudingen is een risico.
3.De RUD Drenthe slaagt er niet goed in om het bestuur (AB en DB) tijdig en juist te informeren.
4.De RUD Drenthe is sterk afhankelijk van wet en regelgeving. Milieunormen worden steeds hoger, waardoor aan de uitvoering ook steeds hogere eisen worden gesteld. Ook de inwerkingtreding van Omgevingswet heeft verstrekkende gevolgen.Bij de oprichting van de RUD Drenthe is de afspraak gemaakt dat bij de besluitvorming die forse financiële implicaties hebben, extra gewicht wordt toegekend aan de stem van de provincie als een belangrijke financier van de RUD Drenthe.Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
816.680
797.316
556.000
797.316
Vreemd vermogen op 31-12
4.687.464
5.687.315
3.814.000
5.687.315
Resultaat (voor bestemming)
117.481
-19.364
21.000
21.000
Bijdrage provincie
2.816.660
3.291.535
3.291.535
3.331.666
Opbrengsten dienstverlening
846.835
846.835
846.835
846.835
1 Gemeenschappelijke regelingen
SNN
SNN
Naam verbonden partij
Samenwerkingsverband Noord-Nederland
Rechtsvorm
Gemeenschappelijke regeling
Doel
Het stimuleren van duurzame, innovatieve economische ontwikkeling van Noord-Nederland.
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
33,33%
Bestuurlijk belang
Lid Algemeen en Dagelijks Bestuur
Invloed uitoefenen
Via stemrecht in het DB en AB. Leden van GS zijn vertegenwoordigd in het DB. Leden van PS zijn vertegenwoordigd in het AB
Risicoprofiel
Risico's
1.Eén van de belangrijkste risico’s voor SNN zijn de mobiliteitskosten mocht SNN onverhoopt na 2020 niet meer worden aangewezen als managementautoriteit voor de uitvoering van de EU structuurfondsen. Mocht dit het geval zijn dan zal de formatie van SNN neerwaarts moeten worden bijgesteld. Deze afbouw van formatie heeft betrekking op maximaal 65 FTE aan vast personeel. De verwachting is dat het besluit hierover in 2019 genomen zal worden. SNN volgt de provinciale CAO. Dit betekent dat de gevolgen van de nieuwe CAO per 2019 financieel doorvertaald moeten worden.
2.In de begroting 2019 presenteert het SNN een verwacht begrotingstekort per 30 juni 2023 van € 661.000.
3.In maart 2018 heeft het DB van SNN besloten tot bevoorschotting van de aanvragers op voorwaarde dat de provincies garant staan voor de risico's die SNN hierdoor loopt. Het gaat daarbij om een bedrag van maximaal € 800.000,-- tot eind 2022. Voor de provincie Drenthe komt dit neer op een garantstelling van € 270.000,--.
4.Foutieve uitvoering volgens de Europese richtlijn, is een gering risico. De auditautoriteit die in opdracht van het ministerie van EZK toezicht houdt op de MA’s waaronder SNN, heeft over 2017 geconstateerd dat het beheer- en controlesysteem van SNN functioneert. Wel zijn enkele verbeteringen nodig zijn voor wat betreft: de selectie van projecten, controle spoor, informatiesystemen en maatregelen tegen fraude.Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
9.213.000
3.917.000
9.692.000
4.641.000
Vreemd vermogen op 31-12
274.412.000
244.973.000
161.498.000
153.799.000
Resultaat (voor bestemming)
nog niet bekend
-152.000
440.000
505.000
Bijdrage provincie
2.054.000
1.628.000
1.774.000
2.312.000
Opbrengsten dienstverlening
nog niet bekend
nog niet bekend
nog niet bekend
nog niet bekend
2 Vennootschappen
2 Vennootschappen
BNG
BNG
Naam verbonden partij
Bank Nederlandse Gemeenten
Rechtsvorm
Naamloze Vennootschap
Doel
Financiële dienstverlening van en voor overheden en instellingen met een maatschappelijke belang.
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
0,16%
Bestuurlijk belang
Aandeelhouder
Invloed uitoefenen
Ja, via AvA
Risicoprofiel
Laag
Risico's
BNG is bereid op beheerste wijze risico's te nemen die noodzakelijk zijn om klanten van krediet te voorzien. Het gaat daarbij om de volgende risico's: kredietrisico, marktrisico, liguiditeitsrisico, operationeel risico en strategisch risico. Een eventueel liquiditeitsrisico heeft mogelijk invloed op winst en kapitaal als gevolg van het niet in staat zijn aan de opeisbare verplichtingen te voldoen zonder onaanvaardbare verliezen te lopen (dit moet wel worden gerelateerd aan het deelnemersbelang van 0,16%). De hieronder genoemde bedragen zijn in miljoenen euro's.
Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
3.753
nog niet bekend
4.220
nog niet bekend
Vreemd vermogen op 31-12
150.247
nog niet bekend
135.805
nog niet bekend
Resultaat (voor bestemming)
369
nog niet bekend
393
nog niet bekend
2 Vennootschappen
CBL
CBL
Naam verbonden partij
Cross Border Leases Vennootschap B.V.
Rechtsvorm
Besloten Vennootschap
Doel
Vertegenwoordiging van verkopende aandeelhouders Essent
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
2,28%
Bestuurlijk belang
Aandeelhouder
Invloed uitoefenen
De provincie Drenthe is als aandeelhouder door de provincie Groningen vertegenwoordigd in de aandeelhouderscommissie.
Risicoprofiel
Laag
Risico's
Met de liquidatie van het CBL Escrow Fonds is alleen nog sprake van een risico en daarmee aansprakelijkheid voor de verkopende aandeelhouders ter hoogte van het bedrag dat als werkkapitaal wordt aangehouden in de vennootschap.
Daarnaast is het risico en daarmee de aansprakelijkheid voor de verkopende aandeelhouders relatief gering en beperkt tot de hoogte van het nominale aandelenkapitaal van deze vennootschap (totaalbedrag € 20.000), art 2.81 BW.Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
146.779
nog niet bekend
135.000
135.000
Vreemd vermogen op 31-12
16.517
nog niet bekend
5.000
5.000
Resultaat (voor bestemming)
-5.000
nog niet bekend
-10.000
-10.000
2 Vennootschappen
CSV Amsterdam
CSV Amsterdam
Naam verbonden partij
CSV Amsterdam BV
Rechtsvorm
Besloten Vennootschap
Doel
Vertegenwoordiging verkopende aandeelhouders Essent
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
2,28%
Bestuurlijk belang
Aandeelhouder
Invloed uitoefenen
Provincie Drenthe is via de provincie Groningen vertegenwoordigd in de aandeelhouderscommissie.
Risicoprofiel
Laag
Risico's
Het financiële risico is beperkt tot eventuele claims van Waterland als gevolg van garanties en vrijwaringen die door de verkopende aandeelhouders zijn afgegeven en tot het maximale bedrag van € 13,5 mln. op de escrow-rekening. Momenteel is er een bedrag van € 5.464.217,- uitbetaald aan Waterland ten laste van de escrow-rekening, en is er een bedrag van € 3.406.063 terugbetaald door Waterland in verband met belastingteruggave. De terugbetaling is niet verrekend met de escrow, waardoor het risico nu is afgenomen tot een maximum van € 8.035.783,- en voor het bedrag dat als werkkapitaal wordt aangehouden in de vennootschap.
Daarnaast is het risico en daarmee de aansprakelijkheid voor de aandeelhouders relatief gering en beperkt tot de hoogte van het nominale aandelenkapitaal van deze vennootschap (totaalbedrag € 20.000), art 2.:81 BW.Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
869.698
nog niet bekend
770.000
770.000
Vreemd vermogen op 31-12
64.924
nog niet bekend
nog niet bekend
nog niet bekend
Resultaat (voor bestemming)
-100.000
nog niet bekend
-100.000
-100.000
2 Vennootschappen
Enexis N.V.
Enexis N.V.
Naam verbonden partij
Enexis Holding NV
Rechtsvorm
Naamloze Vennootschap
Doel
Energiedistributie
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
2,39%
Bestuurlijk belang
Aandeelhouder
Invloed uitoefenen
De provincie Drenthe is als aandeelhouder door de provincie Groningen vertegenwoordigd in de aandeelhouderscommissie.
Risicoprofiel
Laag
Risico's
Enexis is financieel gezond. Enexis heeft de Standard & Poor's (S&P) rating A+ (Stable outlook) en bij Moody's Aa3 (stable outlook).
De aandeelhouders lopen het risico (een deel van) de boekwaarde te moeten afwaarderen. Het risico voor de aandeelhouders is gering omdat Enexis opereert in een gereguleerde (energie)markt, onder toezicht van de Energiekamer. Daarnaast is het risico gering in relatie tot de (intrinsieke) waarde van Enexis Holding N.V.
Een aanvullend risico is het achterblijven van de geraamde dividendinkomsten. Het risico is echter gemitigeerd middels een overeengekomen streefwaarde van € 100 miljoen voor het jaarlijkse dividend.
Bedragen in de tabel hieronder zijn maal 1000Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
3.808.000
nog niet bekend
3.804.000
3.804.000
Vreemd vermogen op 31-12
2.201.000
nog niet bekend
3.814.000
3.814.000
Resultaat (voor bestemming)
207.000
nog niet bekend
200.000
200.000
2 Vennootschappen
GAE
GAE
Naam verbonden partij
Groningen Airport Eelde
Rechtsvorm
Naamloze Vennootschap
Doel
Uitoefening van het luchthavenbedrijf
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
30,00%
Bestuurlijk belang
Aandeelhouder
Invloed uitoefenen
Stemrecht in het AvA
Risicoprofiel
Risico's
1.GAE dient een hoog maatschappelijk belang. De kans dat de provincie kiest het vliegveld te sluiten is laag. De provincie heeft ook veel geld in het vliegveld geïnvesteerd. De luchthaven heeft ook te maken met een groot aantal risico’s die niet of zeer moeilijk beheersbaar zijn. Dit betreffen aanslagen, vliegrampen, economische bedreigingen (alternatieve luchthavens en snelle treinverbindingen) en veranderende wet- en regelgeving die de bedrijfsvoering van de luchthaven direct raken.
2.De resterende verplichting vanuit het DBFM contract van de start- en landingsbaan, vanuit de NV GAE jegens Pase. Deze verplichting komt, in geval van het beëindigen van vennootschap mogelijk voor rekening van de aandeelhouders. Indien bij beëindiging van de vennootschap naar rato van aandelenbezit verplichtingen worden afgekocht dan zou het mogelijk gaan om een claim van 30% daarvan.Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
13.221.175
nog niet bekend
nog niet bekend
nog niet bekend
Vreemd vermogen op 31-12
3.603.135
nog niet bekend
nog niet bekend
nog niet bekend
Resultaat (voor bestemming)
295.270
nog niet bekend
-235.000
nog niet bekend
2 Vennootschappen
MKB Fonds Drenthe
MKB Fonds Drenthe
Naam verbonden partij
MKB Fonds Drenthe
Rechtsvorm
Besloten Vennootschap
Doel
Stimulering MBK innovatie
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
100,00%
Bestuurlijk belang
Aandeelhouder
Invloed uitoefenen
Via de AvA (als 100% aandeelhouder)
Risicoprofiel
Risico's
De provincie is enig aandeelhouder en heeft € 13 miljoen geïnvesteerd in het MKB Fonds met als doel de economie van het midden en klein bedrijf te stimuleren en daarmee werkgelegenheid te realiseren. Deze provinciale bijdrage moet onder aftrek van de beheerskosten revolverend worden ingezet. Aan het financieren van ondernemingen zijn risico's verbonden. Voor het MKB Fonds zijn deze hoger doordat de doelondernemingen zich bevinden in een segment met hogere risico's. Het gaat immers om jonge, innovatieve ondernemingen, start-ups en bestaande ondernemingen die hun nieuwe ideeën willen valoriseren.
Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
10.651.851
9.948.232
niet van toepassing
niet van toepassing
Vreemd vermogen op 31-12
135.002
149.885
niet van toepassing
niet van toepassing
Resultaat (voor bestemming)
-767.695
-703.619
niet van toepassing
niet van toepassing
2 Vennootschappen
N.V. Waterbedrijf Drenthe
N.V. Waterbedrijf Drenthe
Naam verbonden partij
N.V. Waterbedrijf Drenthe
Rechtsvorm
Naamloze Vennootschap
Doel
De vennootschap heeft als doel de zorg voor en de instandhouding van de (drink)watervoorziening alsmede de productie, zuivering, verkoop en distributie van niet-drinkwater door middel van:
a. het houden van aandelen in WMD Drinkwater;
b. het oprichten, adviseren van, op enigerlei wijze deelnemen in, zich interesseren bij en/of samenwerken met andere vennootschappen en/of ondernemingen, waaronder maar niet uitsluitend begrepen met watervoorziening verband houdende vennootschappen en/of ondernemingen, alsmede het uitoefenen van het beheer, het bestuur, (interim)management of de directie bij deze andere vennootschappen en/of ondernemingen;
c. het financieren of doen financieren van andere vennootschappen en ondernemingen, het verstrekken van leningen, het zich als (hoofdelijk) medeschuldenares verbinden voor schulden van derden en het stellen van persoonlijke of zakelijke zekerheid voor schulden zowel van de vennootschap als van anderen, waaronder in het bijzonder begrepen vennootschappen waarmee de vennootschap in een groep is verbonden;
d. het verrichten van alle handelingen op financieel, commercieel en industrieel gebied;
benevens het verrichten van al hetgeen met het bovenstaande in de ruimste zin verband houdt of daaraan bevorderlijk kan zijn.Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
50,00%
Bestuurlijk belang
Aandeelhouder
Invloed uitoefenen
via de aandeelhoudersrelatie
Risicoprofiel
Risico's
1.De drinkwatervoorziening wordt door de overheid niet overgelaten aan de markt. Wat wel een bedreiging is, is de strakke normering op basis van de WACC door ILT en ACM. Daardoor is het drinkwatertarief genormeerd en gerelateerd aan de investeringen. Daardoor kun je in een neerwaartse spiraal raken, waarbij het niet (kunnen) investeren leidt tot verlaging van de tarieven en waarbij een onvoldoende solvabiliteit problemen oplevert voor de financiering van nieuwe investeringen. Daardoor kan het op peil houden van het leidingennet in het geding komen.
2.In opdracht van de raad van commissarissen heeft de commissie de Boer in 2015 onderzoek gedaan naar de toekomst van het waterleidingbedrijf. Daarbij is ook gekeken naar de nevenactiviteiten en of die schade opleveren voor de kerntaken van de WMD, goed en betaalbaar drinkwater leveren. De commissie De Boer trekt de conclusie dat het bijna onmogelijk is om een goed beeld te krijgen van alle nevenactiviteiten van de WMD. Dat heeft vooral met een brei aan bv’s te maken die onder de WMD hangen. Bijvoorbeeld bij alle activiteiten in Indonesië. "De conclusie was dat het Indonesië-dossier buitengewoon complex in en ondoorzichtig als het gaat om governance en risico's", zo is te lezen in het rapport.
3.Een ander risico is dat ten behoeve van Wildlands in Emmen de WMD nog een aanzienlijk bedrag van ca. € 20 miljoen euro voor de waterfabriek, het multimediagebouw en de installatie van Water & Energie op de balans heeft staan. Ofschoon de betreffende activiteiten kostendekkend doorberekend worden aan Wildlands, blijft de continuïteit van Wildlands een niet te verwaarlozen risico voor het daadwerkelijk terugverdienen van deze investeringen (bron jaarrekening WMD 2017).
4.De WMD is sterk afhankelijk van wet en regelgeving. Door de toezichthouders ILT en ACM wordt in sterke mate de speelruimte beperkt die de WMD heeft voor het bepalen van tarieven en het daarmee het doen van investeringen. De tarieven zijn genormeerd; gebaseerd op de WACC is slechts een beperkte vergoeding van vermogenskosten toegestaan.
De hieronder genoemde bedragen zijn in duizenden euro's.Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
44.771
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Vreemd vermogen op 31-12
174.885
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Resultaat (voor bestemming)
2.537
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
2 Vennootschappen
NOM
NOM
Naam verbonden partij
Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij
Rechtsvorm
Naamloze Vennootschap
Doel
Het stimuleren van de regionale economische structuur en werkgelegenheid
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
16,67%
Bestuurlijk belang
Aandeelhouder
Invloed uitoefenen
Als aandeelhouder invloed via de AvA.
Risicoprofiel
Risico's
1. De NOM heeft een aanzienlijk maatschappelijk belang: stimuleren van de werkgelegenheid binnen Drenthe. De provinciale deelmening in de NOM NV bedraagt € 21 miljoen (16.66% van totaal). Het grootste financiële risico voor de provincie als deelnemer in de N.V. NOM is het risico dat de marktwaarde van de participaties van de N.V. NOM daalt en het provinciaal deelnemersbelang in de N.V. NOM moet worden afgewaardeerd. In 2017 was er sprake van een afwaardering van de marktwaarde van de participatie. Deze kon gecompenseerd worden op basis van de met het Rijk gemakte afspraken bij de overname van de aandelen.
2.In het jaarverslag 2017 gaat de N.V. NOM uitgebreid in op de risico’s en de maatregelen die zijn treft om deze risico’s te beheersen. Als belangrijkste risico’s op het strategische vlak merkt de N.V. NOM aan: te nauwe betrokkenheid aandeelhouders en verandering in wet- en regelgeving. Op het operationele niveau is als belangrijk risico’s belangenverstrengeling benoemd.
3.3. De NOM is bij uitstek een verbonden partij die gevoelig is voor fluctuaties in de markt. In geval van een economische recessie heeft dit direct gevolgen voor het de waardering van het eigen vermogen en de benaderde marktwaarde van de NOM. Dit heeft invloed op de waardering van de aandelen NOM in de provinciale balans.Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
58.763.000
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Vreemd vermogen op 31-12
6.245.000
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Resultaat (voor bestemming)
6.012.000
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
2 Vennootschappen
NWB
NWB
Naam verbonden partij
Nederlandse Waterschapsbank
Rechtsvorm
Naamloze Vennootschap
Doel
Kredietverlening aan waterschappen en andere overheden
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
0,13%
Bestuurlijk belang
Aandeelhouder
Invloed uitoefenen
Ja, via AvA
Risicoprofiel
Risico's
Leverage ratio verder gestegen van 2.3 naar 2.5. (4 is de eis maar er is sprake van proportionele toepassing)- complexe wet- en regelgeving- mogelijke aanscherping kapitaaleisen Basel III (leverage ratio)- speciale aandacht voor cybercrime- verwachting lagere winst 2018 in vergelijking met 2017 door verwachte stijging geldmarkt tarieven.
De hieronder genoemde bedragen zijn in miljoenen euro's.Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
1.628
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Vreemd vermogen op 31-12
85.495
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Resultaat (voor bestemming)
123
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
2 Vennootschappen
PBE
PBE
Naam verbonden partij
Publiek Belang Elektriciteitsproductie BV
Rechtsvorm
Besloten Vennootschap
Doel
Verkoop Vennootschap
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
2,28%
Bestuurlijk belang
Aandeelhouder
Invloed uitoefenen
Provincie Drenthe is via de provincie Groningen vertegenwoordigd in de aandeelhouderscommissie
Risicoprofiel
Laag
Risico's
Met de liquidatie van het General Escrow Fonds is alleen nog sprake van een risico en daarmee aansprakelijkheid voor de verkopende aandeelhouders ter hoogte van het bedrag dat als werkkapitaal wordt aangehouden in de vennootschap.
Het risico en daarmee de aansprakelijkheid voor de aandeelhouders beperkt tot de hoogte van het nominale aandelenkapitaal van deze vennootschap (totaalbedrag € 1.496.822) (art 2.:81 BW).Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
1.620.245
nog niet bekend
1.610.000
1.590.000
Vreemd vermogen op 31-12
17.940
nog niet bekend
5.000
nog niet bekend
Resultaat (voor bestemming)
-10.000
nog niet bekend
-10.000
-20.000
2 Vennootschappen
Verkoop Vennootschap
Verkoop Vennootschap
Naam verbonden partij
Verkoop Vennootschap B.V.
Rechtsvorm
Besloten Vennootschap
Doel
Garantiestelling en vrijwaring RWE
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
2,28%
Bestuurlijk belang
Aandeelhouder
Invloed uitoefenen
Provincie Drenthe is via de provincie Groningen vertegenwoordigd in de aandeelhouderscommissie.
Risicoprofiel
Laag
Risico's
Met de liquidatie van het General Escrow Fonds is alleen nog sprake van een risico en daarmee aansprakelijkheid voor de verkopende aandeelhouders ter hoogte van het bedrag dat als werkkapitaal wordt aangehouden in de vennootschap.
Het financiële risico is na de liquidatie van het General Escrow Fonds relatief gering en beperkt tot de hoogte van het nominale aandelenkapitaal van deze vennootschap (totaalbedrag € 20.000), art 2.:81 BW.Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
150.934
nog niet bekend
137.500
125.000
Vreemd vermogen op 31-12
19.656
nog niet bekend
7.500
7.500
Resultaat (voor bestemming)
-66.690
nog niet bekend
-12.500
-12.500
2 Vennootschappen
Vordering op Enexis
Vordering op Enexis
Naam verbonden partij
Vordering op Enexis BV
Rechtsvorm
Besloten Vennootschap
Doel
Financieringsmaatschappij van Enexis
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
2,28%
Bestuurlijk belang
Aandeelhouder
Invloed uitoefenen
Provincie Drenthe is via de provincie Groningen vertegenwoordigd in de aandeelhouderscommissie.
Risicoprofiel
Laag
Risico's
De aandeelhouders lopen zeer beheerst geachte risico’s op Enexis voor de niet -tijdige betaling van rente en/of aflossing en, in het ergste geval, faillissement van Enexis en voor het bedrag dat als werkkapitaal wordt aangehouden in de vennootschap.
Daarnaast is het risico en daarmee de aansprakelijkheid voor de aandeelhouders relatief gering en beperkt tot de hoogte van het nominale aandelenkapitaal van deze vennootschap (totaalbedrag € 20.000), art 2.:81 BW.Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
9.172
nog niet bekend
27.500
27.500
Vreemd vermogen op 31-12
356.319.796
nog niet bekend
356.260.000
356.505.000
Resultaat (voor bestemming)
-10.000
nog niet bekend
-7.500
-10.000
2 Vennootschappen
WMD Drinkwater B.V.
WMD Drinkwater B.V.
Naam verbonden partij
WMD Drinkwater B.V.
Rechtsvorm
Besloten Vennootschap
Doel
De vennootschap heeft als doel de zorg voor en de instandhouding van de drinkwater-voorziening in haar verzorgingsgebied in de zin van en overeenkomstig het bepaalde in de Drinkwaterwet en rekening houdend met het maatschappelijk belang van de drink-watervoorziening, alsmede het verrichten van al hetgeen met het vorenstaande verband houdt of daartoe in de ruimste zin bevorderlijk kan zijn.
2. Onder het doel van de vennootschap is mede begrepen het oprichten en verwerven van, het deelnemen in, het samenwerken met en het voeren van de directie over andere ondernemingen, één en ander met inachtneming van het bepaalde in de Drinkwaterwet en voor zover noodzakelijk voor het realiseren van het in lid 1 genoemde doelEigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
50,00%
Bestuurlijk belang
Aandeelhouder
Invloed uitoefenen
Via aandeelhoudersrelatie
Risicoprofiel
Risico's
Zie NV Waterbedrijf Drenthe (geconsolideerde jaarrekening)
Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
45.048.534
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Vreemd vermogen op 31-12
3.285.137
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Resultaat (voor bestemming)
118.802.727
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
3 Stichtingen en verenigingen
3 Stichtingen en verenigingen
DEO
DEO
Naam verbonden partij
Stichting Drentse Energie Organisatie
Rechtsvorm
Stichting
Doel
Financiering van energietransitie in Drenthe
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
100,00%
Bestuurlijk belang
Geen bestuurlijk belang
Invloed uitoefenen
DEO heeft een subsidierelatie met de provincie. De eisen tbv deze subsidie zijn vastgelegd in een programma van eisen. Via een jaarlijkse verantwoordingsrapportage wordt verantwoording afgelegd. Op basis van de bevindingen vindt een jaarlijks bestuurlijk overleg met directeur plaats.
Risicoprofiel
Risico's
1.De provincie Drenthe heeft aan DEO € 39,2 miljoen in de vorm van een lening verstrekt. Dit met als doel om door middel van het verstrekken van leningen aan derden de energietransitie in Drenthe te versnellen. DEO verstrekt financiering aan bedrijven die niet door reguliere geldverstrekkers wordt verstrekt. Het risico dat een klein deel van de uitgezette leningen niet worden kan worden afgelost en terugbetaald waardoor de DEO niet aan terugbetalings-verplichtingen jegens de provincie kan voldoen, is aanwezig.
2. Duurzaamheid, milieubewust zijn thema’s die in goede economische tijden door de wetgever gevoelig zijn voor aanpassing (zie uitwerking van het Klimaatakkoord en Klimaatwet). De partijen waaraan de DEO de leningen verstrekt, worden geraakt door wijzigingen in wet- en regelgeving. Dit kan ertoe leiden dat deze partners in financiële moeilijkheden komen en niet aan hun betalingsverplichtingen richting de DEO kunnen voldoen. Dit raakt indirect de DEO.Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
27.277.651
27.662.652
niet van toepassing
niet van toepassing
Vreemd vermogen op 31-12
663.957
4.816.238
niet van toepassing
niet van toepassing
Resultaat (voor bestemming)
207.183
157.981
60.140
niet van toepassing
Bijdrage provincie
niet van toepassing
niet van toepassing
niet van toepassing
nog niet bekend
Opbrengsten dienstverlening
42.979
42.979
43.560
42.979
3 Stichtingen en verenigingen
IPO
IPO
Naam verbonden partij
Vereniging Interprovinciaal Overleg (IPO)
Rechtsvorm
Vereniging
Doel
Belangen behartiging van provincies in ‘Den Haag’ en ‘Brussel'
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
8,33%
Bestuurlijk belang
Lid Bestuur
Invloed uitoefenen
Invloed kan worden uitgeoefend in het IPO-bestuur door het collegelid dat lid is van het IPO-bestuur. Het college van GS in de persoon van het IPO-bestuurslid legt verantwoording af over het gevoerde beleid aan PS.
Risicoprofiel
Risico's
de jaarlijkse deelnemersbijdragen (inclusief de provinciale bijdrage aan BIJ12) bedraagt meer dan € 1 miljoen. De deelnemersbijdrage IPO is voor Drenthe vastgesteld op 8,84% van totaal. Het gaat in totaal om een jaarlijkse bijdrage voor 2019 begroot op (€ 1,3 miljoen IPO en € 2,6 miljoen BIJ12.
Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
138.265
nog niet bekend
138.265
138.625
Vreemd vermogen op 31-12
19.039.563
nog niet bekend
19.039.563
19.039.564
Resultaat (voor bestemming)
341.400
nog niet bekend
nog niet bekend
nog niet bekend
Bijdrage provincie
793.695
nog niet bekend
1.090.328
1.090.328
Opbrengsten dienstverlening
niet van toepassing
niet van toepassing
niet van toepassing
niet van toepassing
3 Stichtingen en verenigingen
SLB
SLB
Naam verbonden partij
Stichting Landinrichting en Bodemverontreiniging
Rechtsvorm
Stichting
Doel
Sanering van bodemverontreiniging in aangewezen landinrichtingsgebieden in de provincie Groningen en Drenthe
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
8,50%
Bestuurlijk belang
Lid stuurgroep
Invloed uitoefenen
De Raad van Toezicht ziet toe op de directie en op de algemene gang van zaken van de stichting. De Raad heeft 5 leden. Het Drentse lidmaatschap wordt bemenst door de milieu-gedeputeerde. Iedere deelnemer heeft één stem. Besluiten worden genomen o.b.v. volstrekte meerderheid. Doorgaans wordt het Drentse lidmaatschap uitgevoerd door een waarnemend ambtenaar.
Tevens voert de provincie invloed uit via haar wettelijke rol van bevoegd gezag Wet bodembescherming en als regievoerder van de bodemsaneringsoperatie. In dat verband moet zij inhoudelijke oordelen geven over besluiten omtrent de ernst van gevallen van bodemverontreiniging en over de kwaliteit van beschermingsmaatregelen, bodemsaneringen en nazorg.Risicoprofiel
Risico's
1.Niet voorzien. Het totale fondsbedrag van circa € 2 miljoen zou voldoende moeten zijn om de algemene uitvoerende talen te dekken door middel van de jaarlijkse rentebijschrijving
2.Mocht de bodem vervuild blijken en het saneren hiervan is een discussie, dan heeft dit grote maatschappelijke impact en is de kans op imagoschade hoog. De bodemsanering zal direct worden geassocieerd met de verantwoordelijkheid van de provincie.Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
2.405.449
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Vreemd vermogen op 31-12
nog niet bekend
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Resultaat (voor bestemming)
43.862
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
3 Stichtingen en verenigingen
Stichting Bodembeheer Schoonebeek
Stichting Bodembeheer Schoonebeek
Naam verbonden partij
Stichting Bodembeheer Schoonebeek
Rechtsvorm
Stichting
Doel
Sanering van bodemverontreiniging in aangewezen landinrichtingsgebieden in de provincie Drenthe
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
6,00%
Bestuurlijk belang
Lid Raad van Toezicht
Invloed uitoefenen
Het voorzitterschap wordt bekleed door het lid van de gemeente Emmen.
Voor de Raad van Toezicht is de hoedanigheid van gedeputeerde toereikend.Risicoprofiel
Risico's
1. Mocht de bodem vervuild blijken en het saneren hiervan is een discussie, dan heeft dit grote maatschappelijke impact en is de kans op imagoschade hoog. De bodemsanering zal direct worden geassocieerd met de verantwoordelijkheid van de provincie.
2.Het onderwerp ‘bodem’ is wel afhankelijk van wet- en regelgeving. De milieunormen hiervoor liggen al relatief hoog. De sanering moet al 100%, zijn waardoor nog strengere regels niet snel te verwachten zijn. Door vermogensbeheerder Schretlen is een beleggingsprotocol opgesteld, dat door de Raad van Toezicht is bekrachtigd. Dit protocol sluit zoveel mogelijk aan bij de vigerende regelgeving voor overheidsdeelnemingen (Wet fido en Ruddo) maar wijkt hiervan af door een beperkte hoeveelheid aan vastrentende certificaten aan te kunnen houden om op deze wijze over een deel van het vermogen een hoger rendement te kunnen behalen.
3.De stichting heeft in 2015 een analyse uitgevoerd betreffende de vermogens- en kostenopbouw. Uit deze analyse blijkt dat de baten (rente-inkomsten) de lasten (stichtings- en saneringskosten) niet meer kunnen compenseren. SBS belegt feitelijk ook niet meer; de gelden staan geparkeerd op een spaarrekening. Dit betekent dat op de lange termijn de voorziening onvoldoende is om de uitvoering van het takenpakket van de stichting te kunnen waarborgen. Naar aanleiding van de financiële analyse is een versobering van de uitvoering doorgevoerd. Deze versobering heeft de grens bereikt. Terreineigenaren geven aan dat de uitvoering niet meer in lijn is met de gemaakte afspraken. Om draagvlak voor het convenant te behouden is in 2018 aanpassing naar een robuustere uitvoering doorgevoerd.Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
nog niet bekend
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Vreemd vermogen op 31-12
2.242.908
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Resultaat (voor bestemming)
-63.513
nog niet bekend
-479.250
niet van toepassing
4 Overige
4 Overige
Fonds nazorg gesloten stortplaatsen
Fonds nazorg gesloten stortplaatsen
Naam verbonden partij
Fonds nazorg gesloten stortplaatsen
Rechtsvorm
Reglement
Doel
Financiering eeuwigdurende nazorg van gesloten stortplaatsen
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
100,00%
Bestuurlijk belang
Lid Algemeen en Dagelijks Bestuur
Invloed uitoefenen
Het DB kan beleidswijzigingen voorstellen aan het AB. Een besluit kan slechts genomen worden door het AB.
Risicoprofiel
Risico's
De provincie loopt een financieel risico op het nazorgfonds. Vanwege het lage rendement is het onzeker of het beoogde beleggingsrendement wordt gehaald. Attero moet het doelvermogen volstorten. .In 2030 moet er sprake zijn van een fondsvermogen van € 30 miljoen. De afgelopen jaren is een beleggingsrendement van 1% gerealiseerd. .In de begroting 2018 is gerekend met een verwacht rendement van 4,7%. In de begroting 2019 is gerekend met een verwacht rendement van 4,78%. De provincie kan aan Attero omdat dit nog een open stortplaats is, nazorgheffingen opleggen. De stortplaats Meisner is reeds gesloten, hierop kunnen geen nazorgheffingen meer worden opgelegd.
Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
11.835.124
nog niet bekend
12.099.451
12.648.375
Vreemd vermogen op 31-12
3.940
nog niet bekend
3.500
3.500
Resultaat (voor bestemming)
258.906
nog niet bekend
548.925
568.775
Bijdrage provincie
niet van toepassing
niet van toepassing
22
niet van toepassing
Opbrengsten dienstverlening
8.869
nog niet bekend
8.869
8.869
4 Overige
Vechtdallijnen
Vechtdallijnen
Naam verbonden partij
Beheerorganisatie Vechtdallijnen (Provincie Overijssel)
Rechtsvorm
Gemeenschappelijke regeling zonder meer
Doel
Concessiebeheer spoorverbindingen Zwolle-Emmen en Almelo–Marienberg
Eigenaars-/deelnemersbelang Provincie Drenthe
36,00%
Bestuurlijk belang
Lid stuurgroep
Invloed uitoefenen
Via de bestuurder in de stuurgroep en via de ambtelijke samenwerkingsgroepen
Risicoprofiel
Risico's
De opdrachtgevende partijen Overijssel en Drenthe zijn opbrengstverantwoordelijk voor de exploitatie van de treindienst. Dat wil zeggen dat zij de risico’s lopen van fluctuerende kaartverkoop inkomsten. Conform het OV bureau Groningen Drenthe wordt er een conservatief financieel beleid gevoerd.
Bedragen in miljoenen
Financiële kengetallen
Gerealiseerd 2017
Gerealiseerd 2018
Begroot 2018
Begroot 2019
Eigen vermogen op 31-12
nog niet bekend
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Vreemd vermogen op 31-12
nog niet bekend
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Resultaat (voor bestemming)
nog niet bekend
nog niet bekend
niet van toepassing
niet van toepassing
Bijdrage provincie
2.479.114
nog niet bekend
2.294.054
2.524.465
Opbrengsten dienstverlening
niet van toepassing
niet van toepassing
niet van toepassing
niet van toepassing